شکاف لب و کام در نوزادان چیست؟

شکاف لب و کام در نوزادان یک نقص مادرزادی است که در آن لب و یا کام (سقف دهان) نوزاد به طور کامل بسته نمی‌شود و یک شکاف یا حفره در این نواحی ایجاد می‌شود. این نقص می‌تواند در یک طرف یا هر دو طرف لب و یا کام رخ دهد و میزان شدت آن متفاوت است. شکاف لب و کام می‌تواند باعث مشکلاتی در تغذیه، تنفس، شنوایی، گفتار و سلامت دندان‌های نوزاد شود.

در این مقاله، کلینیک گفتاردرمانی نیاوا به دقت به بررسی شکاف کام و لب پرداخته و علت و روش‌های درمانی آن را تشریح کرده است. از حضور شما تا انتهای مقاله، سپاسگزاریم.

شیوع شکاف لب و کام در نوزادان چقدر است؟

• شیوع این نقص مادرزادی در جهان متفاوت است و بین ۱ تا ۲ مورد در هر ۱۰۰۰ تولد گزارش شده است. در ایران، بر اساس یک مطالعه که در سال ۲۰۲۴ انجام شده است، شیوع شکاف لب و کام در نوزادان متولد شده در بیمارستان‌های تهران ۱٫۳ در هر ۱۰۰۰ تولد بوده است. عواملی مانند نژاد، جنسیت، ژنتیک، محیط و تغذیه می‌توانند بر ریسک بروز این نقص تأثیر داشته باشند.
• شکاف لب (چه با شکاف کام یا بدون شکاف کام) در نوزادان پسر در بدو تولد شایع‌تر است. شکاف کام (بدون شکاف لب) در نوزادان دختر شایع‌تر است.

انواع ناهنجاری در شکاف لب و کام چیست؟

نوزادان می توانند با شکاف لب (لب شکری)، شکاف کام یا هر دو به دنیا بیایند. شکاف لب و کام می‌تواند در انواع و اشکال مختلفی ظاهر شود. انواع گوناگون شکاف لب و کام عبارتند از:

• شکاف لب یک طرفه: در این نوع شکاف، فقط یک طرف لب بالایی دارای شکاف است و ممکن است تا سوراخ بینی ادامه یابد.
• شکاف لب دو طرفه: در این نوع شکاف، هر دو طرف لب بالایی دارای شکاف هستند و ممکن است تا سوراخ بینی ادامه یابند.
• شکاف کام سخت: در این نوع شکاف، قسمت جلویی سقف دهان (کام سخت) دارای شکاف است و ممکن است به لب بالایی متصل باشد.
• شکاف کام نرم: در این نوع شکاف، قسمت عقبی سقف دهان (کام نرم) دارای شکاف است و ممکن است به کام سخت متصل باشد.
• شکاف کام زیر مخاطی: در این نوع شکاف، شکاف در کام نرم وجود دارد اما پوست یا غشای سقف دهان آن را پوشانده است و معمولا در زمان تولد تشخیص داده نمی‌شود.

علت ایجاد شکاف لب و کام چیست؟

دلایل به وجود آمدن شکاف لب و کام به طور کامل مشخص نیست اما پزشکان معتقدند که این نقص مادرزادی تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی قرار می‌گیرد.

• عوامل ژنتیکی: شامل انتقال ژن‌های خاصی از پدر و مادر به فرزند هستند که می‌توانند ریسک بروز شکاف لب و کام را افزایش دهند.

• عوامل محیطی: شامل مصرف بعضی از داروها، دخانیات، الکل، اضافه وزن، کمبود اسید فولیک، بیماری‌های ژنتیکی یا عفونی و کاهش سطح اکسیژن در دوران بارداری هستند که می‌توانند رشد صحیح بافت‌های لب و کام را مختل کنند.

چه عواملی احتمال تولد نوزادان با شکاف لب و کام را افزایش می دهد؟

به طور کلی عوامل خطری که منجر به افزایش تولد نوزادان با مشکلات شکاف لب و کام شود عبارتند از:

• عوامل ژنتیکی: اگر یکی از اعضای خانواده به این نقص مادرزادی مبتلا باشد، احتمال بروز آن در کودک نیز افزایش پیدا می‌کند.
• عوامل محیطی: این عوامل شامل مصرف بعضی از داروها، دخانیات، الکل، اضافه وزن، کمبود اسید فولیک، بیماری‌های ژنتیکی یا عفونی و کاهش سطح اکسیژن در دوران بارداری هستند که می‌توانند رشد صحیح بافت‌های لب و کام را مختل کنند.
• شانس: در برخی موارد، علت بروز شکاف لب و کام در کودک قابل توجیه نیست و تنها به عنوان یک تغییر تصادفی در ژن‌ها یا بافت‌ها در نظر گرفته می‌شود.
• زنانی که در دوران حاملگی خود سیگار می‌کشند، با افزایش احتمال به دنیا آوردن کودکان دارای شکاف لب و کام روبرو هستند. این ارتباط نشان‌دهنده تأثیر مخرب سیگار بر سلامت جنین و تشکیل بافت‌های لب و کام است.
• زنان مبتلا به دیابت قبل از بارداری نیز با خطر بیشتری برای تولد فرزند دارای شکاف لب یا کام روبه‌رو هستند. مدیریت مناسب دیابت پیش از بارداری و در دوران حاملگی می‌تواند به کاهش این خطر کمک کند.
• مصرف خودسرانه برخی از داروها، به ویژه در سه ماهه اول بارداری، نیز احتمال داشتن نوزاد با شکاف لب و کام را افزایش می‌دهد. استفاده از هر گونه دارو باید با راهنمایی و نظارت پزشک انجام شود تا به سلامتی جنین آسیب نرسد.

شکاف لب و کام چه علائمی دارد؟

شکاف لب و شکاف کام می‌تواند باعث ایجاد تعدادی از مشکلات، به ویژه در چند ماه اول پس از تولد، قبل از انجام جراحی شود.

شایع‌ترین علائم شکاف لب و کام عبارتند از:

• وجود شکاف یا حفره در لب بالایی، کام یا هر دوی آن‌ها
• دشواری در تغذیه و بلع
• دشواری در تنفس و گفتار
• خروج مایعات یا غذا از بینی
• صدای تو دماغی
• عفونت‌های مزمن گوش
• مشکلات شنوایی
• اختلال در رشد دندان‌ها

اکثر این مشکلات و علائم پس از جراحی و گفتاردرمانی بهبود می یابند.اگر فرزند شما دارای شکاف لب و کام است و پس از عمل جراحی، وضوح گفتاری آن به شدت کاهش یافته است، حتماً برای ارزیابی و مداخلات زودهنگام با مطب گفتاردرمانی مطهره موسوی مهر تماس بگیرید و از خدمات توانبخشی ما بهره‌مند شوید.

شکاف لب و کام چگونه تشخیص داده می شود؟

• شکاف لب معمولاً در طی اسکن غربالگری ۲۰ هفته‌ای، که بین هفدهم تا بیست و یکمین هفته بارداری انجام می‌شود، تشخیص داده می‌شود. هرچند همه شکاف‌های لب در این اسکن قابل مشاهده نیستند و تشخیص شکاف کام در اسکن التراسوند چالش‌برانگیز است.

• در صورت عدم نمایش شکاف لب یا کام در این اسکن، معمولاً تا زمان تولد یا در طی معاینه فیزیکی نوزاد، که طی ۷۲ ساعت از تولد انجام می‌شود، تشخیص داده می‌شود. از آنجایی که شکاف باعث تغییرات فیزیکی می‌شود، شناسایی شکاف لب و کام به سهولت انجام می‌شود.

• در برخی موارد، از تست‌های تشخیصی برای شناسایی ناهنجاری‌های دیگر نیز استفاده می‌شود. در واقع، تشخیص شکاف لب و کام با توجه به شدت آن در زمان‌های مختلف انجام می‌پذیرد؛ به عنوان مثال، در بعضی مواقع، شکاف کام یا لب ممکن است تا سال‌های سال تشخیص داده نشود. به همین دلیل، ترمیم شکاف لب و کام نیز بسته به شدت بیماری و شرایط کودک، ممکن است متفاوت باشد.

آیا می توان شکاف لب و کام را قبل از تولد تشخیص داد؟

بله، می‌توان با انجام سونوگرافی سه بعدی از جنین، معمولا در هفته ۲۰ حاملگی، شکاف لب و کام را تشخیص داد. این کار به والدین این امکان را می‌دهد که برای درمان و پشتیبانی از کودک خود آماده شوند. البته تشخیص شکاف کام دشوارتر از تشخیص شکاف لب است و ممکن است در سونوگرافی دیده نشود.

آیا شکاف لب و کام قابل درمان است؟

بله، شکاف لب و کام قابل درمان است. این نقص مادرزادی با جراحی، گفتاردرمانی، و سایر مراقبت‌های پزشکی می‌تواند اصلاح و درمان شود. درمان‌های موجود برای شکاف لب و کام عبارتند از:

• جراحی: جراحی می‌تواند شکاف را در ناحیه لب و یا کام ببندد و ظاهر صورت را بهبود بخشد. جراحی شکاف لب معمولاً در سن ۳ ماهگی و جراحی شکاف کام در سن ۶ تا ۱۲ ماهگی انجام می‌شود. برخی از کودکان ممکن است نیاز به جراحی‌های بیشتری داشته باشند، مانند جراحی بینی، جراحی گوش، یا جراحی فک.

• گفتاردرمانی: گفتاردرمانی می‌تواند کودک را در تقویت عضلات گفتاری، تصحیح تلفظ حروف، و ارتقای مهارت‌های زبانی و ارتباطی یاری کند. گفتاردرمانی ممکن است قبل یا بعد از جراحی شروع شود و تا سنین بالاتر ادامه داشته باشد.

• اقدامات دندانپزشکی و ارتودنسی: این درمان‌ها می‌توانند به بهبود زیبایی، عملکرد، و سلامت دندان‌ها و فک‌ها کمک کنند. متخصصان ارتودنسی می‌توانند با استفاده از دستگاه‌های ویژه، دندان‌ها را مرتب کنند، فاصله‌های بین دندان‌ها را ببندند، و رشد فک‌ها را هدایت کنند. ارتودنسی ممکن است قبل یا بعد از جراحی شکاف لب و کام شروع شود و تا سنین بالاتر ادامه داشته باشد.

• سایر مراقبت‌های پزشکی: مراقبت‌های پزشکی می‌تواند کودک را در پیشگیری و درمان عفونت‌ها، التهاب‌ها، و مشکلات شنوایی و تغذیه راهنمایی کند. کودک ممکن است نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک، قطره گوش، واکسن‌ها، و تغذیه ویژه داشته باشد.

گفتاردرمانی

مشکلات گفتار و زبان در کودکان شکاف لب و کام؟

مشکلات گفتار و زبان مشکلاتی هستند که در تولید یا درک صداها، کلمات، یا جملات وجود دارند. کودکان مبتلا به شکاف لب و یا کام ممکن است به دلیل اثرات فیزیکی یا عملکردی شرایط خود بر حفرات دهان، حلق و بینی، مشکلات گفتار و زبان داشته باشند. برخی از این مشکلات عبارتند از:

• نارسایی یا بدعملکردی کامی-حلقی (VPI): این زمانی است که کودک نمی‌تواند به درستی دریچه بین دهان و بینی را در هنگام صحبت کردن ببندد و ممکن است هوا به اشتباه از مسیر بینی خارج شود و کیفیت دیگری پیدا کند. این می‌تواند باعث شود کودک صدای پرخیشومی یا هایپرنازال داشته باشد. برای مثال، کودک ممکن است به جای «مامان» بگوید «نانن».

• اختلالات تلفظی و تولیدی: این زمانی است که کودک نمی‌تواند بعضی از صداها را به درستی تلفظ کند و از صداهای جایگزین استفاده می‌کند. برای مثال، کودک ممکن است به جای «گربه» بگوید «تربه» یا به جای «کشتی» بگوید «ششتی». یا به علت تولید صدای انسدادی چاکنایی، کلمه «بال» بگوید «آل». 

• تغییرات در کیفیت صدا و مشکلات تشدیدی: کودکان مبتلا به شکاف کام ممکن است است به علت بد استفاده کردن از صدا دچار گرفتگی صدا شده و یا به علت بدعملکردی یا نقص ساختاری دریچه کامی-حلقی (VP) در تشدید صدا دچار مشکل باشند. تشدید صدا در آنها می تواند کیفیت پرخیشومی یا هایپر نازال (خروج بیشتر هوا از بینی)، کیفیت کم خیشومی یا هایپو نازال (خروج کمتر از حد هوا از بینی) و یا ترکیبی از این دو تشدید با عنوان تشدید مختلط باشد.

• اختلالات زبانی: این زمانی است که کودک تأخیر یا مشکلاتی در یادگیری و استفاده از زبان داشته باشد. برای مثال، کودک مبتلا به شکاف لب و یا کام به علت مشکلات شنیداری همراه در یادگیری صدا ها و گفتار دچار تاخیر شود و ممکن است دایره لغات کوچکتری داشته باشد، از جملات کوتاه‌تری استفاده کند، یا مشکل در دنبال کردن دستورالعمل‌ها داشته باشد.

نقش گفتاردرمانی و اهداف آن در روند درمانی کودکان مبتلا به شکاف لب و کام؟

گفتاردرمانی یکی از روش‌های درمانی موثر برای کودکان مبتلا به شکاف لب و کام است. این روش درمانی شامل موارد زیر می‌شود:

• تقویت عضلات گفتاری: کودکان مبتلا به شکاف لب و کام ممکن است از عضلات دهان، زبان و حلق که برای تولید صداهای گفتاری لازم هستند، به درستی استفاده نکنند. گفتاردرمانگر با استفاده از تمرینات و وسایل مختلف، به کودک کمک می‌کند تا عضلات خود را قوی‌تر و کنترل‌شده‌تر کند.

• تصحیح اختلالات تلفظی: کودکان مبتلا به شکاف لب و کام ممکن است برخی از حروف را به درستی تلفظ نکنند و از حروف و صدا های جایگزین استفاده کنند. برای مثال، به جای «پ» بگویند «ب» یا به جای «ک» بگویند «ت». گفتاردرمانگر با استفاده از روش‌های مختلف، به کودک آموزش می‌دهد که چگونه حروف را با استفاده از زبان، لب‌ها، و دندان‌های خود به درستی تولید کند.

• بهبود اختلال تشدید (هایپر نازالیتی، هایپو نازالیتی یا اختلال تشدیدی مختلط): زمانی که کودک به علت نقایص عملکردی از جریان هوای اشتباهی در تولید صدا های گفتاری استفاده کند. به عنوان مثل در تولید بعضی از صدا ها کیفیت تودماغی داشته باشد یا بالعکس.

• ارتقای مهارت‌های زبانی و ارتباطی: کودکان مبتلا به شکاف لب و کام ممکن است در یادگیری و استفاده از زبان و ارتباط با دیگران تأخیر داشته باشند. گفتاردرمانگر با استفاده از بازی‌ها، داستان‌ها، تصاویر، و فعالیت‌های مختلف، به کودک کمک می‌کند تا دایره لغات، ساختار جملات، قواعد زبان، و مهارت‌های اجتماعی خود را افزایش دهد.

گفتاردرمانی می‌تواند به کودکان مبتلا به شکاف لب و کام کمک کند تا گفتار و زبان خود را بهبود بخشند و با اعتماد به نفس بیشتری صحبت کنند. گفتاردرمانی ممکن است قبل یا بعد از جراحی شکاف لب و کام شروع شود و تا سنین بالاتر ادامه داشته باشد.

مراحل رشد  گفتار و زبان  کودک از تولد تا ۲ سالگی

شروع روند درمانی شکاف لب و کام در کودکان با گفتاردرمانی نیاوا

اگر به دنبال اطلاعات بیشتری درباره بهداشت شکاف لب و کام در کودکان هستید و نیاز به راهنمایی دارید، مراجعه به کلینیک گفتاردرمانی نیاوا می‌تواند بسیار مفید باشد. کلینیک مجهز گفتاردرمانی نیاوا در تهران با بهره مندی از متخصصان گفتاردرمانی متبحر در زمینه ارزیابی، تشخیص و همچنین ارائه برنامه و راهکار های درمانی عالی برای مشکلات ناشی از شکاف لب و کام به کودکتان کمک خواهد کرد تا شاهد کاهش علائم و مشکلات مرتبط با مشکلات تلفظی و گفتاری در کودک دلبندتان باشید.

نیا‌وا همصدای شما در تمام لحظه ها   

منابع:

Cleft lip and cleft palate – Symptoms and causes – Mayo Clinic

Cleft lip and cleft palate – Wikipedia

Cleft Lip and Palate: Causes, Symptoms, Diagnosis, Treatment (webmd.com)