مقدمه:

اختلال بلع، معروف به دیسفاژی، یکی از شایع‌ترین اما کمتر شناخته شده‌ترین مشکلات سلامتی در بین بزرگسالان است. این اختلال، که می‌تواند نتیجه‌ی مجموعه‌ای از عوامل پیچیده نظیر بیماری‌های عصبی، جراحی‌های سر و گردن، اختلالات گوارشی و حتی تغییرات ناشی از پیری باشد، تأثیری عمیق بر روی توانایی فرد برای بلعیدن مواد غذایی، مایعات و حتی بزاق خود دارد.

اختلال بلع در بزرگسالان چیست؟ و چگونه درمان می شود؟

اختلال بلع یا دیسفاژی (Dysphagia) به عدم توانایی یا مشکل در فرآیند بلعیدن مواد غذایی، مایعات یا بزاق اطلاق می‌شود. بلعیدن، به عنوان یک فرآیند پیچیده، نیاز به هماهنگی بین چندین عضله و عصب در نواحی دهان، حلق، مری، و معده دارد. اگر هر یک از این عناصر دچار اختلال شود، ممکن است شخص به دیسفاژی مبتلا شود. این اختلال ممکن است در هر سنی اتفاق بیافتد، اما بیشتر در افراد مسن رخ می‌دهد.

اختلال بلع می‌تواند تأثیرات جدی بر روی سلامت و کیفیت زندگی فرد داشته باشد، از جمله سوء تغذیه، کاهش میزان مایعات بدن، عفونت ریه، افسردگی و مشکلات اجتماعی. شیوع این اختلال در بزرگسالان به عوامل گوناگونی بستگی دارد از جمله سن، جمعیت، بیماری‌های همراه، و روش‌های تشخیصی. بر اساس مطالعات، تخمین زده می‌شود که بین ۱۳ تا ۵۷ درصد از بزرگسالان مسن، بین ۲۰ تا ۶۰ درصد از بیماران سکته مغزی، بین ۵۰ تا ۸۹ درصد از بیماران پارکینسون و بین ۲۵ تا ۷۵ درصد از بیماران مبتلا به سرطان سر و گردن، دچار دیسفاژی هستند. این اختلال می‌تواند تأثیرات منفی بر روی تغذیه، سلامت، کیفیت زندگی و احتمال بقای افراد داشته باشد.

گفتاردرمانی نیاوا یکی از بهترین کلینیک های توانبخشی تهران  در زمینه مشکلات  بلع کودکان و بزرگسان میباشد و با تشخیص دقیق و موشکافانه در صدد حل مشکل شما عزیزان میباشد.

علائم اختلال بلع در بزرگسالان چیست؟

برخی از علائم و نشانه‌های مشکل در بلع عبارتند از:

• احساس گیر کردن غذا یا مایع در گلو یا قفسه سینه
• ورود غذا یا مایعات به مسیر تنفسی (آسپیریشن)
• درد یا سوزش هنگام بلع
• احساس خفگی یا سرفه هنگام خوردن یا آشامیدن
• استفراغ یا بازگشت اسید معده
• کاهش وزن چشمگیر
• عفونت ریه یا پنومونی مکرر
• مشکل در کنترل بزاق یا آبریزش از دهان
• مشکل در جویدن یا انتقال غذا از دهان
• مشکل در شروع یا ادامه فرایند بلع

این علائم ممکن است به طور مداوم یا گاه به گاه رخ دهد و شدت آنها می‌تواند متفاوت باشد. در صورت تجربه هر یک از این علائم، توصیه می‌شود که به متخصص گفتاردرمانی  تهران مراجعه کنید تا علت و میزان جدیت این مشکلات بررسی شود.

آسپیریشن در اختلال بلع چیست؟

اختلال بلع می‌تواند باعث شود که موادی مانند غذا، نوشیدنی، بزاق یا هر چیز دیگری به جای اینکه از مری عبور کنند، به سمت نای و ریه‌ها حرکت کنند. این پدیده که آسپیراسیون یا آسپیریشن نام دارد، یکی از نشانه‌های اصلی این اختلال است. آسپیراسیون می‌تواند باعث بروز علائم و مشکلات متفاوتی شود، از جمله:

• سرفه، خفگی، تنفس سخت یا صدای خلط دار  
• درد یا تحریک در گلو، قفسه سینه یا مری  
• تب، تعریق، رنگ پوست کبود یا ضعف  
• عفونت ریه یا ذات الریه   
• کمبود تغذیه یا کاهش وزن  

دلایل اختلال بلع چیست؟

دلایل اختلال بلع یا دیسفاژی می‌تواند متعدد و متنوع باشد. به طور کلی، هر عاملی که باعث آسیب یا اختلال در عملکرد عضلات، اعصاب، ساختارها یا فرایندهای مربوط به بلع شود، می‌تواند منجر به دیسفاژی شود. برخی از دلایل شایع اختلال بلع عبارتند از:

• بیماری‌های عصبی: بیماری‌هایی که بر عملکرد مغز، نخاع، اعصاب یا عضلات تأثیر می‌گذارد، می‌تواند باعث دیسفاژی شود. برخی از بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)، مالتیپل اسکلروزیس (MS) و بیماری هانتینگتون می‌تواند به تدریج به اعصاب و عضلات مربوط به بلع آسیب بزند و باعث ضعف، اسپاسم یا تیک شود.
• تومور مغزی: اگر توموری در قسمتی از مغز رشد کند، ممکن است فشار به عصب‌ها و عضلات مربوط به بلع وارد کند و باعث اختلال در بلع شود.
• آسیب تروماتیک مغز: اگر فرد در سرش ضربه بخورد، ممکن است عصب‌ها و عضلات مربوط به بلع دچار آسیب شود و باعث اختلال در بلع شود.
• بیماری‌های گوارشی: بیماری‌هایی که باعث التهاب، انسداد، تنگی یا آسیب به مری می‌شود، می‌تواند منجر به دیسفاژی شود. مانند ریفلاکس اسید معده، آشالازی، دیورتیکول مری، تنگی مری، سرطان مری، ازوفاژیت ائوزینوفیلیک.
• جراحی یا تروما: جراحی یا صدمه به سر، گردن، صورت، فک یا مری می‌تواند باعث آسیب به عضلات، اعصاب یا ساختارهای مربوط به بلع شود و منجر به دیسفاژی یا تشدید آن شود.
• داروها: برخی داروها می‌تواند باعث خشکی دهان، التهاب مری، تغییر در حساسیت عصبی یا اختلال در حرکات عضلات مری شوند و منجر به دیسفاژی یا تشدید آن شود.
• سن: با افزایش سن، عضلات و اعصاب مربوط به بلع ضعیف‌تر می‌شود و خطر ابتلا به بیماری‌هایی که بلع را تحت تأثیر قرار می‌دهد، افزایش می‌یابد.

تشخیص و ارزیابی اختلال بلع چگونه است؟

برای تشخیص دقیق اختلال بلع، لازم است به متخصص گفتاردرمانی برای ارزیابی مراجعه کنید. متخصص گفتاردرمانی نقش اساسی در ارزیابی، تشخیص و درمان اختلال بلع دارد. به طور کلی، متخصص گفتاردرمانی در موارد مراحل زیر از بیماران مبتلا به اختلال بلع کمک می‌کند:

• ارزیابی: متخصص گفتاردرمانی با استفاده از تست‌های بالینی و یا نتایج تصویربرداری (فلوروسکوپی، اندوسکوپی یا سونوگرافی)، وضعیت بلع بیمار را مورد بررسی قرار می‌دهد. او علائم، شدت، علل و عوامل مؤثر بر اختلال بلع را تشخیص می‌دهد. او همچنین سابقه پزشکی، تغذیه‌ای و روانی بیمار را بررسی می‌کند.
• درمان: متخصص گفتاردرمانی بر اساس نیازها و اهداف بیمار، یک برنامه درمانی شخصی‌سازی شده را طراحی می‌کند. او به بیمار تمرینات بلع درمانی، تحریک الکتریکی، اصلاح روش‌های بلع، تغییر غلظت و بافت غذاها و مایعات و توصیه‌هایی در مورد پوزیشن مناسب بلع آموزش می‌دهد. او همچنین با سایر اعضای تیم درمانی همکاری می‌کند تا از بروز عوارض جانبی مانند آسپیراسیون، سوءتغذیه و کم‌آبی جلوگیری شود.
• نظارت: متخصص گفتاردرمانی با ارزیابی مداوم، پیشرفت بیمار را پیگیری می‌کند و در صورت لزوم برنامه درمانی را تغییر می‌دهد. او همچنین به بیمار و خانواده‌اش راهنمایی‌هایی برای مراقبت از خود، ارتقای کیفیت زندگی و کاهش استرس می‌دهد. او در صورت نیاز، بیمار را به سایر متخصصان مرتبط ارجاع می‌دهد.

آیا مشکل بلع با دارو درمان می‌شود؟

اختلال بلع یک وضعیت است که در آن فرد قادر به انتقال غذا، مایعات یا بزاق از دهان به معده نیست. علت این اختلال می‌تواند متفاوت باشد، مانند عفونت، ضایعات عصبی، سرطان و … . برای درمان این اختلال، باید علت آن را شناسایی کرد. برخی از علل می‌توانند با دارو درمان شوند، اما برخی نیاز به روش‌های دیگری دارند. برای مثال:

– اگر علت اختلال بلع التهاب گلو یا مری باشد، داروهای ضد التهاب و ضد درد می‌توانند کمک کنند.

– اگر علت اختلال بلع اسید معده باشد، داروهای کاهنده ترشح اسید معده می‌توانند جلوی آسیب رسیدن به مری را بگیرند.

– اگر علت اختلال بلع اختلال عضلانی مری باشد، داروهایی که عضلات مری را شل یا ت str کنند می‌توانند مفید باشند.

– اما اگر علت اختلال بلع باریک شدن یا بسته شدن مری باشد، دارو کافی نیست و نیاز به جراحی یا دیلاتاسیون (گشاد کردن) مری است.

– همچنین، برای برخی از افراد که علت اختلال بلع قابل درمان نیست، می‌توان از بلع درمانی یا تغییر رژیم غذایی استفاده کرد. بلع درمانی شامل تمرین‌هایی است که به بهبود عملکرد بلع کمک می‌کنند. تغییر رژیم غذایی شامل انتخاب غذاهایی است که راحت‌تر بلع می‌شوند، مانند غذاهای نرم یا مایع.

 درنتیجه بستگی به علت اختلال بلع دارد که دارو می‌تواند مفید باشد یا خیر. 

آیا انجام جراحی می تواند اختلال بلع را درمان کند؟

جراحی معمولاً زمانی انجام می‌شود که علت اختلال بلع یک مشکل ساختاری در دهان، گلو، حلق یا مری باشد، مانند تومور، توده، انسداد، ناهنجاری، زخم یا آسیب. هدف از جراحی این است که:

• قسمت‌های آسیب دیده، التهابی یا زائد را از دهان، گلو، حلق یا مری بردارد
• ساختار و عملکرد دهان، گلو، حلق یا مری را بهبود بخشد
• فشار یا انقباض غیر طبیعی را از مری برطرف کند
• انتقال غذا و مایعات از دهان به معده را تسهیل کند

جراحی اختلال بلع ممکن است برای برخی از بیماران موثر باشد، اما برای همه نیست. چرا که در اغلب موارد علت اختلال بلع ساختاری نبوده و مرتبط با آسیب عضلات یا اعصاب درگیر در بلع می‌باشد. جراحی اختلال بلع همچنین می‌تواند خطرات و عوارضی را به همراه داشته باشد، مانند عفونت، خونریزی، آسیب به عصب‌ها یا عضلات، تغییر در صدا، تغییر در حس بویایی یا چشایی، یا بازگشت مشکل بلع. بنابراین، قبل از انتخاب روش جراحی، باید با پزشک خود مشورت کنید و مزایا و معایب آن را در نظر بگیرید.

تغذیه غیر دهانی با لوله در اختلال بلع چگونه است؟

تغذیه غیر دهانی با لوله یک راه حل موقتی یا دائمی است برای بیمارانی که نمی‌توانند به صورت عادی از طریق دهان غذا بخورند.

انواع لوله های تغذیه‌ای در اختلال بلع به شرح زیر است:

• لوله نازوگاستریک یا NG: این لوله از بینی عبور کرده و به معده می‌رسد. این لوله برای استفاده کوتاه مدت (حداکثر یک ماه) طراحی شده است. این لوله می‌تواند برای تامین مواد غذایی، مایعات و داروها به بدن استفاده شود. همچنین می‌تواند برای خارج کردن گاز و مایعات از معده به کار رود.
• لوله گاستروستومی اندوسکوپی از طریق پوست (PEG): این لوله به طور مستقیم در معده قرار داده می‌شود و برای استفاده طولانی مدت (چندین ماه یا بیشتر) طراحی شده است. این لوله می‌تواند برای تامین مواد غذایی، مایعات و داروها به بدن استفاده شود. این لوله زیر لباس پنهان می‌شود و نیاز به تعویض کمتری دارد. اما خطر بیشتری در بروز عوارض جزئی، مانند عفونت پوستی یا انسداد لوله دارد. عوارض شدید، مانند عفونت و خونریزی داخلی نیز ممکن است رخ دهد.

استفاده از لوله تغذیه‌ای ممکن است برای بیمارانی که از اختلال بلع رنج می‌برند، مفید باشد. چراکه اختلال بلع ممکن است باعث شود که بیماران نتوانند غذا یا مایعات را به راحتی از دهان به معده منتقل کنند و خطر آسپیراسیون، عفونت ریه، کمبود تغذیه و کاهش کیفیت زندگی را افزایش دهد. تغذیه لوله‌ای می‌تواند کمک کند به:

• تامین نیازهای تغذیه‌ای و مایعاتی بدن
• کاهش خطر آسپیراسیون و عفونت ریه
• بهبود وضعیت بلع و تمرینات بلع
• حفظ و یا افزایش وزن

• استفاده از لوله تغذیه نیاز به نظارت پزشکی و تیم درمانی دارد. بیمارانی که از این روش استفاده می‌کنند، باید به مراقبت از لوله، تعویض لوله، انتخاب مواد غذایی مناسب، پیشگیری از عوارض و رعایت اصول بهداشتی توجه کنند. همچنین باید با گفتاردرمانگر و متخصص تغذیه همکاری کنند تا بتوانند به حداکثر رساندن توانایی بلع و تغذیه از راه دهان بپردازند. البته از اهداف اصلی بلع درمانی توسط متخصص گفتاردرمانی این است که بیمار به تغذیه دهانی برسد و از شر لوله های تغذیه‌ای رها شود!

درمان اختلال بلع چقدر طول می‌کشد؟

دوره درمان اختلال بلع متفاوت است و بر اساس شرایط هر فرد تعیین می‌شود. برخی از بیماران ممکن است نیاز به درمان مداوم یا مکرر داشته باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است با چند جلسه بلع درمانی یا تغییرات ساده در رژیم غذایی بهبود یابند. متخصص گفتاردرمانی با ارزیابی و بررسی علل ایجاد مشکل بلع و همچنین نظارت بر روند پیشرفت و پیش آگهی بیمار، دوره درمان را تعیین می‌کند.

چکیده:

اختلال بلع یا دیسفاژی در بزرگسالان، شرایطی است که در آن فرد در بلع مواد غذایی، مایعات یا بزاق با مشکل مواجه می‌شود. این اختلال، که می‌تواند نتیجه بیماری‌های عصبی، عوامل گوارشی، جراحی یا سن باشد، تأثیرات مختلفی بر سلامت و کیفیت زندگی فرد دارد. علائم شامل سرفه، خفگی، درد هنگام بلع، کاهش وزن و بسیاری دیگر است. تشخیص و درمان این اختلال نیازمند مراجعه به متخصص گفتاردرمانی و انجام ارزیابی‌های دقیق است. درمان ممکن است شامل تمرینات بلع درمانی، تغییرات غذایی، دارو و گاهی جراحی باشد.

منابع:

Dysphagia – Wikipedia

Dysphagia – Symptoms and causes – Mayo Clinic

What Is Dysphagia (Difficulty Swallowing)? | NIDCD (nih.gov)